Έχουμε μάθει πως οι μεγάλες έννοιες δεν μπορούν να ερμηνευθούν με μία πρόταση. Ωστόσο, θα προσπαθήσω να σας δώσω μια ιδέα. Θρησκεία είναι η τάση του ανθρώπου να πιστεύει σε ιστορίες που βασίζονται εν μέρει στη λογική (ότι το ιερό βιβλίο έπεσε από τον ουρανό, ότι μια παρθένα γέννησε ένα γιο, αιώνια ζωή κ.ά.) και αναφέρονται σε γεγονότα τα οποία είναι εν μέρει παραποιημένα. Ο άνθρωπος, όμως, δεν είναι ανόητος, αλλά συνήθως ασυνείδητα πιστεύει σε θρησκείες προκειμένου να νιώσει ότι έχει δυνατότητες πέρα από τη λογική, όπως αναφέρει η εκάστοτε θρησκεία που ακολουθεί (τα βασικότερα αιώνια ζωή, ασταμάτητη ευτυχία, αεργία κ.ά). Επίσης πρόκειται για μια
επινόηση του ανθρώπου σε παλαιότερες εποχές με σκοπό να ερμηνεύσει
κάποιους μηχανισμούς του ίδιου που δεν μπορούσε να κατανοήσει (ΚΕΡΑΥΝΟΣ: Παλαιότερα οι άνθρωποι πίστευαν ότι ο κεραυνός είναι τα πατήματα του αλόγου του Άη Γιώργη στον ουρανό, ενώ τώρα γνωρίζουν ότι πρόκειται για ηλεκτρικά φορτία που δημιουργούνται από τη σύγκρουση σύννεφων).
Προκειμένου να σας δείξω ένα κομμάτι από τη θέση μου απέναντι στην θρησκεία θα χρειαστεί να σας κάνω να πάτε το μυαλό σας 12 αιώνες πίσω στην Κεντρική Ευρώπη, και να σκεφτείτε τί ήταν θρησκεία για εκείνους τους ανθρώπους. Όπως σε ορισμένες φυλές στην Αφρική, οι οποίες διατηρούν τέτοιου είδους εθιμα μέχρι σήμερα, ο Θεός ήταν γι' αυτούς μαζί με όλα τα άλλα κάτι σαν δικαστής, ο οποίος επέμβαινε σε υποθέσεις και έδειχνε τι ήταν σωστό ή όχι, ή αν ένας κατηγορούμενος ήταν πράγματι ένοχος ή όχι. Συγκεκριμένα, στη μεσαιωνική Ευρώπη, σε περίπτωση που το δικαστήριο δεν μπορούσε να βγάλει μια αποφάση, όταν επρόκειτο για υποθέσεις που αφορούσαν άτομα κατώτερης κοινωνικής θέσης, αυτά έπρεπε να υποστούν μια μορφή θεοκρισίας, με διάφορες επώδυνες μορφές, οι οποίες ονομάζονταν ''δοκιμασίες''. Λόγου χάρη, ο κατηγορούμενος έπρεπε να κρατήσει ένα πυρωμένο μέταλλο για μερικά δευτερόλεπτα και έπειτα ένας ιερέας διάβαζε μια ευχή πάνω από το τραύμα του, δένοντάς το με εναν επίδεσμο. Σε περίπτωση που το τραύμα δεν επουλωνόταν σε ένα μικρό χρονικό διάστημα, ο κατηγορούμενος κρινόταν ένοχος, καθώς ''ο Θεός γνώριζε ότι ο κατηγορούμενος ήταν ένοχος και γι' αυτό δεν τον βοήθησε να επουλώσει τις πληγές του''. Παρατηρείτε ότι πρόκειται για μία γνώμη, η οποία βρίσκεται πολύ μακρία από τη λογική, ωστόσο θα μπορούσε κάποιος να ακούσει κάτι παρόμοιο από ένα θρησκόληπτο στις μέρες μας. Όπως, όμως, αναφέρω παραπάνω έχει έως ένα σημείο λογικές βάσεις, αλλά φυσικά δεν είναι απόλυτα λογικό. Αυτή ήταν η κοσμοθεωρία εκείνου του λαού τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο στο συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Θεωρούσαν ότι ο Θεός, εξουσίαζε τα πάντα, οπότε θα βοηθούσε να λυθεί και μια υπόθεση στο δικαστήριο. Επίσης, θα μπορούσε να επουλώσει τη πληγή του εάν ήθελε να τον προστατέψει.
Ας πάμε τώρα στο 16ο αιώνα, οπότε έχουμε στην Αγγλία ένα κατακόρυφο άλμα στα ποσοστά θανάτων εξαιτίας μιας αρρώστιας που ήταν ευρέως γνωστή ως ''malaria'' (λατ. κακό πνεύμα). Επρόκειτο για τη γνωστή σε όλους μας ελονοσία. Οι άνθρωποι εκείνης της περιόδου είχαν την εντύπωση πως ο ασθενής στην ουσία καταλαβανόταν από ένα ''κακό πνεύμα'' και ότι σε αυτό οφείλονταν οι σπασμοί των ''δαιμονισμένων'' κάθε 48 ή 72 ώρες. Τότε ήταν που την ώρα που οι σπασμοί ταλάνιζαν τον ασθενή, οι συγγενείς του τον πήγαιναν σε έναν ιερέα ή ''εξορκιστή'' για να ''βγάλει'' αυτόν τον δαίμονα έξω από το σώμα του. Κατά τη διάρκεια της παραπάνω διαδικασίας ο ασθενής ψέλλιζε μερικά λόγια, τα οποία έφταναν στα αυτιά των ιερέων ως ''λατινικά'' και ως ''δαιμονικές προσβολές'' και άλλα.
Σε γενικές γραμμές τα ίδια ισχύουν για την επιδημία της βουβωνικής πανώλης στην Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα. Χωρίς να αναφέρω πολλές λεπτομέριες, μπορώ να πω ότι οι Χριστιανοί εκείνης της εποχής, ονόμαζαν την αρρώστια ''Μαύρο Θάνατο'' και την παρομοίαζαν με τον Μαύρο Καβαλάρη που αναφέρεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, πιστεύοντας ότι πλησιάζει η αποκάλυψη του Θεού. Παρατηρείτε, λοιπόν, πόσο μεγάλη διαφορά έχει από τη πραγματικότητα η θρησκοληψία στην οποία σε οδηγεί η πίστη σε μια θρησκεία;
Παρακάτω σας παραθέτω μερικά αποσπάσματα από συζητήσεις σχετικά με τη θρησκεία μεταξύ καθηγητών και φοιτητών στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, στο οποίο φοιτώ:
Τέλος, με βάση το τρίτο απόσπασμα και το πρώτο συμπέρασμα, κατάλαβα ότι μία θρησκεία ποικίλει ανάλογα με το πολιτισμικό επίπεδο ενός λαού, το οποίο, όπως επίσης είπε ο καθηγητής μου στη Λαογραφία Εμμανουήλ Βαρβούνης, είναι ανάλογο της υλικής βάσης αυτού του πληθυσμού. Για παράδειγμα, μια θρησκεία ενός λαού στην φτωχή Αφρική, θα είναι πιο σκληρή από μια θρησκεία στο δυτικό κόσμο (Δείτε άλλωστε παραπάνω ό,τι αναφέρω για τις ''δοκιμασίες'' στο μεσαίωνα). Κατανοούμε, επιπλέον, ότι η θρησκεία είναι ένα μέρος από το πολιτισμικό αποτύπωμα ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη χρονική περιόδο σε ένα περιορισμένο γεωγραφικό χώρο.
Και αφού οι θρησκείες επηρεάζονται από ανθρώπινα δεδομένα και καταστάσεις, αυτό σημαίνει ότι δεν είναι ουρανοκατέβατες.
Προκειμένου να σας δείξω ένα κομμάτι από τη θέση μου απέναντι στην θρησκεία θα χρειαστεί να σας κάνω να πάτε το μυαλό σας 12 αιώνες πίσω στην Κεντρική Ευρώπη, και να σκεφτείτε τί ήταν θρησκεία για εκείνους τους ανθρώπους. Όπως σε ορισμένες φυλές στην Αφρική, οι οποίες διατηρούν τέτοιου είδους εθιμα μέχρι σήμερα, ο Θεός ήταν γι' αυτούς μαζί με όλα τα άλλα κάτι σαν δικαστής, ο οποίος επέμβαινε σε υποθέσεις και έδειχνε τι ήταν σωστό ή όχι, ή αν ένας κατηγορούμενος ήταν πράγματι ένοχος ή όχι. Συγκεκριμένα, στη μεσαιωνική Ευρώπη, σε περίπτωση που το δικαστήριο δεν μπορούσε να βγάλει μια αποφάση, όταν επρόκειτο για υποθέσεις που αφορούσαν άτομα κατώτερης κοινωνικής θέσης, αυτά έπρεπε να υποστούν μια μορφή θεοκρισίας, με διάφορες επώδυνες μορφές, οι οποίες ονομάζονταν ''δοκιμασίες''. Λόγου χάρη, ο κατηγορούμενος έπρεπε να κρατήσει ένα πυρωμένο μέταλλο για μερικά δευτερόλεπτα και έπειτα ένας ιερέας διάβαζε μια ευχή πάνω από το τραύμα του, δένοντάς το με εναν επίδεσμο. Σε περίπτωση που το τραύμα δεν επουλωνόταν σε ένα μικρό χρονικό διάστημα, ο κατηγορούμενος κρινόταν ένοχος, καθώς ''ο Θεός γνώριζε ότι ο κατηγορούμενος ήταν ένοχος και γι' αυτό δεν τον βοήθησε να επουλώσει τις πληγές του''. Παρατηρείτε ότι πρόκειται για μία γνώμη, η οποία βρίσκεται πολύ μακρία από τη λογική, ωστόσο θα μπορούσε κάποιος να ακούσει κάτι παρόμοιο από ένα θρησκόληπτο στις μέρες μας. Όπως, όμως, αναφέρω παραπάνω έχει έως ένα σημείο λογικές βάσεις, αλλά φυσικά δεν είναι απόλυτα λογικό. Αυτή ήταν η κοσμοθεωρία εκείνου του λαού τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο στο συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο. Θεωρούσαν ότι ο Θεός, εξουσίαζε τα πάντα, οπότε θα βοηθούσε να λυθεί και μια υπόθεση στο δικαστήριο. Επίσης, θα μπορούσε να επουλώσει τη πληγή του εάν ήθελε να τον προστατέψει.
 |
| Η δοκιμασία της φωτιάς (Dierick Bouts der Ältere) |
Ας πάμε τώρα στο 16ο αιώνα, οπότε έχουμε στην Αγγλία ένα κατακόρυφο άλμα στα ποσοστά θανάτων εξαιτίας μιας αρρώστιας που ήταν ευρέως γνωστή ως ''malaria'' (λατ. κακό πνεύμα). Επρόκειτο για τη γνωστή σε όλους μας ελονοσία. Οι άνθρωποι εκείνης της περιόδου είχαν την εντύπωση πως ο ασθενής στην ουσία καταλαβανόταν από ένα ''κακό πνεύμα'' και ότι σε αυτό οφείλονταν οι σπασμοί των ''δαιμονισμένων'' κάθε 48 ή 72 ώρες. Τότε ήταν που την ώρα που οι σπασμοί ταλάνιζαν τον ασθενή, οι συγγενείς του τον πήγαιναν σε έναν ιερέα ή ''εξορκιστή'' για να ''βγάλει'' αυτόν τον δαίμονα έξω από το σώμα του. Κατά τη διάρκεια της παραπάνω διαδικασίας ο ασθενής ψέλλιζε μερικά λόγια, τα οποία έφταναν στα αυτιά των ιερέων ως ''λατινικά'' και ως ''δαιμονικές προσβολές'' και άλλα.
Σε γενικές γραμμές τα ίδια ισχύουν για την επιδημία της βουβωνικής πανώλης στην Ευρώπη στα μέσα του 14ου αιώνα. Χωρίς να αναφέρω πολλές λεπτομέριες, μπορώ να πω ότι οι Χριστιανοί εκείνης της εποχής, ονόμαζαν την αρρώστια ''Μαύρο Θάνατο'' και την παρομοίαζαν με τον Μαύρο Καβαλάρη που αναφέρεται στην Αποκάλυψη του Ιωάννου, πιστεύοντας ότι πλησιάζει η αποκάλυψη του Θεού. Παρατηρείτε, λοιπόν, πόσο μεγάλη διαφορά έχει από τη πραγματικότητα η θρησκοληψία στην οποία σε οδηγεί η πίστη σε μια θρησκεία;
Παρακάτω σας παραθέτω μερικά αποσπάσματα από συζητήσεις σχετικά με τη θρησκεία μεταξύ καθηγητών και φοιτητών στο Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης, στο οποίο φοιτώ:
- ''Η θρησκεία καλύπτει τις ψυχικές και υλικές ανάγκες ενός πλυθησμού σε μια συγκεκριμένη περίοδο. Γι' αυτό όταν κάτι δεν έχει χρηστικότητα, σταδιακά σβήνεται και από τη θρησκεία.'' Εμμανουήλ Βαρβούνης, Εισαγωγή στη Λαογραφία (αναφερόμενος σε ένα έθιμο που περιελάμβανε δημοπρασία του σταυρό κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας)
- ''Η θρησκεία σε κοινωνίες όπου οι φυσικές επιστήμες δεν ήταν προχωρημένες, όπως η αρχαία Αθήνα, βρίσκεται σε όλους τους τομείς της καθημερινής ζωής ακόμα και στη πολιτική.'' Andrew Farrington, Εισαγωγή στην Αρχαία ελληνική Ιστορία
- ''Στην ουσία τί είναι ο άνθρωπος για την ιστορία της γης; 1 δευτερόλεπτο.'' (Λαμβάνοντας υπόψην κάποια άλλα πράγματα που είχαν ειπωθεί κατέληξα στο ότι ο άνθρωπος ποτέ δεν δέχθηκε ότι δημιουργήθηκε τυχαία. Γι’ αυτό πάντοτε έπλαθε ανθρωποκεντρικές θρησκείες) Κωνσταντίνος Ζαφείρης, Εισαγωγή στη Δημογραφία
Τέλος, με βάση το τρίτο απόσπασμα και το πρώτο συμπέρασμα, κατάλαβα ότι μία θρησκεία ποικίλει ανάλογα με το πολιτισμικό επίπεδο ενός λαού, το οποίο, όπως επίσης είπε ο καθηγητής μου στη Λαογραφία Εμμανουήλ Βαρβούνης, είναι ανάλογο της υλικής βάσης αυτού του πληθυσμού. Για παράδειγμα, μια θρησκεία ενός λαού στην φτωχή Αφρική, θα είναι πιο σκληρή από μια θρησκεία στο δυτικό κόσμο (Δείτε άλλωστε παραπάνω ό,τι αναφέρω για τις ''δοκιμασίες'' στο μεσαίωνα). Κατανοούμε, επιπλέον, ότι η θρησκεία είναι ένα μέρος από το πολιτισμικό αποτύπωμα ενός πληθυσμού σε μια συγκεκριμένη χρονική περιόδο σε ένα περιορισμένο γεωγραφικό χώρο.
Και αφού οι θρησκείες επηρεάζονται από ανθρώπινα δεδομένα και καταστάσεις, αυτό σημαίνει ότι δεν είναι ουρανοκατέβατες.
Δημήτρης Ξ. Μαυρίδης
Κομοτηνή
13 Μαΐου 2015
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου