Ο Μακεδονικός Αγώνας στα Πορόια, από τα λόγια του δασκάλου εκεί Χρίστο Κούσλεφ

Το παρακάτω κείμενο αποτελεί απόσπασμα από τα γραφόμενα του Χρίστου Κούσλεφ που έδρασε επιφανειακά ως δάσκαλος στα Κάτω Πορόια, και στην ουσία ως ηγέτης του τοπικού κομιτάτου. Ορίστε τί έγραφε για το έτος 1900-1901:   

[...]
Στα αρχή του σχολικού έτους 1900/1901 πήγα στο Κιλκίς, όπου και είχα διορίστεί διευθυντής του μονοθέσιου σχολείου στα Κάτω Πορόια. Διορίστηκα (τώρα) από τον δήμο Σερρών. Στα Πορόια έμεινα μέχρι τις διακοπές. Εδώ ήμουν ηγέτης στην περιοχή των Ποροΐων. 

Σχεδόν σε όλα τα χωριά είχαν εγκατασταθεί επιτροπές (κομιτάτα) με εξαίρεση τα χωριά Λιπούς και Τοντορίτς. Η Ράμνα είναι βλάχικο χωριό. Υπήρχαν κανονισμοί, καταστατικά τα οποία είχαν σταλθεί σε όλα τα χωριά. Σε κάθε χωριό διορίζονταν (οι κατα τόπους) πρόεδροι και σύμβουλοι. Συγκεντρώνονταν οι εισφορές από τα μέλη. Υπήρχαν αγγελιοφόροι. Οι οικειοθελείς παροχές προσδιορίστηκαν από το ηγετικό σώμα. Ρώτησα τον πρόεδρο σε κάθε χωριό ποιός και πόσα (χρήματα) μπορεί να δώσει, και σύμφωνα με αυτά που μου έλεγαν αυτά τους επιβάλλονταν να συγκεντρώσουν. Υπήρχαν και συγκεκριμένοι τρομοκράτες. Είχα στα Κάτω Πορόια δύο, ένας εκ των οποίων ήταν ο Αλέξο Ποροϊλίατα (Αλέξη των Πορροΐων). Τους έστελνα σε άλλα χωριά και καμιά φορά και τους δύο μαζί. Αυτοί δεν προσέφευγαν στη βία, αλλά συνήθως παρείχαν βοήθεια. Συγκέντρωσα μόνο στα Κάτω Πορόια μόλις 120 λίρες. Από το Σούγκοβο λήφθηκαν 30 λίρες, από τη Μακρυνίτσα 10, από τα Άνω Πορόια 150 κ.ά. Ακόμη δεν ήταν επιθυμητό να ζητήσουμε εισφορές από κάθε χωριό, για να μην θρηνήσουν κιόλας θύματα, αλλά οι συνδρομές λαμβάνονταν μόνο από τα μέλη και συγκεκριμένα από τους μυημένους στην οργάνωση.

Αργότερα βρήκα την συμμορία του Μιχαήλ Πόπετο, η οποία πήγε μόνο σε μερικά χωριά με 6-7 άτομα. Ο Πόπετο είχε έρθει μαζί με τον Ντέλτσεφ και στη περιοχή των Σερρών χωρίστηκαν, με ένα μέρος της συμμορίας να πηγαίνει στα Πορόια για να τιμωρήσει δύο Τούρκους ζουλουμτζήδες, από τα χωριά Σούγκοβο και Άνω Πορόια.

Τιμωρήθηκε και ένας σπιούνος, Βλάχος, από τα Άνω Πορόια. Μετά από αυτό, η συμμορία υπό τις διαταγές της Κεντρικής Επιτροπής κλήθηκε να πάει στο Κουμάνοβο, όπου υπήρχε σύγκρουση με την σερβική προπαγάνδα. Το καλοκαίρι ήρθε μια άλλη συμμορία, μια κιλκισιώτικη συμμορία, μόνο με 4 άτομα. Αυτή χρησίμευσε στο να συγκεντρώσει χρηματικές εισφορές, οι οποίες στάλθηκαν αργότερα στις Σέρρες. Με τα λεφτά του κομιτάτου αγόρασα τουφέκια και περίστροφα μόνο από τους Αλβανούς (Αρναούτηδες). Τα τουφέκια, τα περισσότερα εκ των οποίων ήταν "Γκρα", τα πούλησα στους χωρικούς σε διαφορετική από τη διαδεδομένη τιμή. Αγόρασα 26 τουφέκια.

Από τις Σέρρες και από την Κεντρική Επιτροπή δεν επιτρεπόταν να αγοράσουν όπλα (από εμάς), διότι θα έφταναν από τη Βουλγαρία πιο φθηνά. Εγώ πλήρωσα μέχρι 2¼, 2½ λίρες για το κάθε τουφέκι. (Τα μέλη) εξασκούσαν το σημάδι τους σε στόχους. Είχε έρθει ο Ιλία Ορλώφ (πρώην δόκιμος στη Σόφια) για διευθυντής στα Κάτω Πορόια, ώστε με τη βοήθειά του κάναμε εξάσκηση σκοποβολίας στα μέλη στα Άνω και Κάτω Πορόια. Τους συγκεντρώναμε στην εκκλησία και εκεί έκαναν σκοποβολή, είτε γονατιστοί, είτε όρθιοι. Κατά τη διάρκεια αυτού του έτους, σκοτώθηκε ένας Αλβανός, ο Ρέτζο, ελεγκτής καπνού, επειδή έκρυβε Αλβανούς ληστές. Τον σκότωσε ο Αλέξο, ως τρομοκράτης . 

Μετά απ' αυτό αρκετές φορές στήσαμε ενέδρα στον Σαλίμ-μπεη από τα Κάτω Πορόια, όπου έχει πολλούς πονηρούς Τούρκους, και στον Εμέρ-αγά, και σε δύο μέλη της τουρκικής επιτροπής στα Κάτω Πορόια, στην οποία μπήκα και τα σκότωσα. Αυτοί, από τη μεριά τους, ήθελαν πολύ να με σκοτώσουν, όπως επίσης και τον Αλέξο, αλλά δεν κατάφεραν να με πετύχουν πουθενά. Μια φορά προσπάθησαν να με σκοτώσουν στο σπίτι, αλλά δεν τα κατάφεραν. Οι Τούρκοι γνώριζαν καλά τι κάνουμε. Κάθε Κυριακή ερχόταν ο λαός μας στην εκκλησία, όπου μυούσαμε τους νέους στην οργάνωση. Προσπαθήσαμε να δηλητηριάσουμε τον Εμέρ-αγά, αλλά μας κατάλαβε. Έπρεπε να πιεί το δηλητήριο στο τσάι, στο καφενείο του συμβούλου Βέλιο Καλαϊτζίεφ, ο οποίος ήταν άψογο παλικάρι. Ο άλλος σύμβουλος, Γκεόργκι Νεντέλκοφ, επίσης σπάνιος, εργατικός και πολύ καλός άνθρωπος. (Ο Εμέρ-αγά) αισθάνθηκε κάτι τσιμπήματα στον λαιμό του, υποπτεύθηκε τι γινόταν και έδωσε το ποτήρι να πιει ο καφετζής. Ο Τούρκος έβγαλε ένα περίστροφο και τον ανάγκασε να πιει. Ο καφετζής ήπιε δυό-τρεις γουλιές, το έφτυσε και είπε ότι όντως κάτι πικρίζει και του έκανε άλλο τσάι. Ο Τούρκος μπήκε σε σκέψεις, γιατί και οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν δηλητήριο και είχαν προσπαθήσει να δηλητηριάσουν και εμένα.

Είχα πάει στην Θεσσαλονίκη για έναν σπιούνο Βλάχο, για να τον αναφέρω εκεί, για να τον ξεπαστρέψουν, καθώς στα Πορόια δεν μπορούσαν να τον εκτελέσουν, γιατί είχε τον νου το. Γυρνώντας από την Θεσσαλονίκη, πήγα το απόγευμα σε ένα χάνι ενός Βουλγάρου, του Ντίνκο στα Κάτω Πορόια. Αυτός ήταν μαζί με τους Τούρκους που είχαν κλέψει το λαο. Ένας αυτοαποκαλούνταν Μουντουρίν (Τούρκος υποδιοικητής) και του είπε να μας σκοτώσει. Εχώ ήθελα κρασί, ήπια μιά-δυό γουλιές, έγινα χάλια, άρχισα να ανακατεύομαι, έγινα πολύ χάλια. Εννοείται, ότι δεν ήπια παραπάνω.

Οι ενέδρες εναντίον των εν λόγω δύο μπέηδων δεν πέτυχαν, επειδή δεν περάσουμε τους Τούρκους και να φτάσουμε στους συγκεκριμένους. Στήσαμε ενέδρα σε ένα γιατρό, Έλληνα, από τη Κάτω Τζουμαγιά, σπιούνο των Τούρκων, αλλά αυτός δεν πέρασε από εκείνο το σημείο. Οι άνθρωποι του τουρκικού κομιτάτου (επιτροπής) πυροβόλησαν τρεις φορές τον Μιχάλη από τα Άνω Πορόια, αλλά δεν μπόρεσαν να τον σκοτώσουν. Μετά απ' αυτό ένα τουρκόπουλο, μέλος του τουρκικού κομιτάτου, έχοντας δωροδοκηθεί από τους Βλάχους στα Άνω Πορόια (σε αυτό το χωριό έχει Βλάχους), σκότωσε ένα πλούσιο Βούλγαρο από το ίδιο χωριό, τον Κλίφοφ Ιβάντσο, μέλος της οργάνωσης.

Τέτοιες αιματηρές διώξεις υπήρχαν τότε.

Κατά τη διάρκεια των διακοπών πήγα στο Κιλκίς. Και εκεί το σχολείο είχε γίνει δικαστήριο. Και στα Πορόια ήδη είχε γίνει έτσι για να δικάζουμε τους ανθρώπους, να τους λύνουμε τα προβλήματα. Αυτή η αλλαγή είχε γίνει στα Πορόια κατά το παρόν έτος και στη περιοχή του Κιλκίς είχε επιχειρηθεί και στο παρελθόν. Οι άνθρωποι σταμάτησαν να πηγαίνουν στα τουρκικά δικαστήρια. Μετά τις διακοπές γύρισα πάλι στα Κάτω Πορόια, αλλά ένα γράμμα ήρθε από τις Σέρρες, και εγώ έπρεπε να περάσω από εκεί, όπου πληροφορήθηκα ότι στην περιοχή του Πέτριτς δεν είχε τίποτα, και ότι υπήρχε η ανάγκη από ένα έμπειρο άτομο και έτσι έπρεπε να πάω στο χωριό Τσαπάρεβο. Εδώ έγινα δάσκαλος και πέρασα το υπόλοιπο σχολικό έτος 1900-1901.