Ιστορία Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης (Κεφάλαιο 5ο)

 Δείτε επίσης:Σημαντικοί όροι για την Ιστορία Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης

Ιστορία Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης (Κεφάλαιο 5ο)

Ιστορία Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης (Κεφάλαιο 4ο)

Ιστορία Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης (Κεφάλαιο 3ο)

 Γ. Η ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ 

Γ. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ

1. Το αγροτικό ζήτημα

- Περιληπτική απόδοση: 

   Κατά την διάρκεια του 19ου αιώνα η αγροτική οικονομία έχασε σταδιακά την πρωταρχική σημασία που είχε για τις κοινωνίες του «δυτικού κόσμου»*. Η Ελλάδα βάδιζε με πιο αργούς ρυθμούς προς την ίδια κατεύθυνση. Εξ' αιτίας αυτών των εξελίξεων, άνοιξαν οι δρόμοι για την αγροτική μεταρρύθμιση*. Στον ελληνικό χώρο το πρόβλημα της έγγειας ιδιοκτησίας δεν γνώρισε τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν σε άλλα ευρωπαϊκά ή βαλκανικά κράτη. Η σταδιακή διανομή των εθνικών γαιών* δημιούργησαν πλήθος αγροτών με μικρές ή μεσαίες ιδιοκτησίες, γεγονός που λειτούργησε θετικά, καθώς αποφεύφθηκαν εντάσεις, που επρόκειτο να προκύψουν. Λιγοστά τσιφλίκια υπήρχαν στην Αττική και την Εύβοια, χωρίς να προκαλούν ιδιαίτερο πρόβλημα. Η διεύρυνση, όμως, του ελληνικού κράτους με τα Επτάνησα (1864), την Άρτα και τη Θεσσαλία (1881) δημιούργησε μια νέα κατάσταση, καθώς στις περιοχές αυτές υπήρχαν μεγάλες ιδιοκτησίες γης. Στην Θεσσαλία διατηρήθηκε ο θεσμός των κολίγων, που ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται στα τσιφλίκια που είχαν αγοραστεί από πλούσιους Έλληνες του εξωτερικού. Η κατάσταση αυτή δημιούργησε έντονες κοινωνικές συγκρούσεις. Το αίτημα για απαλλοτρίωση των τσιφλικιών ήρθε στο προσκήνιο. Το 1907 υπήρξε σχετική νομοθετική ρύθμιση, η οποία ήταν δύσκολο να εφαρμοστεί. Οι διαμαρτυρίες των αγροτών-κολίγων ήταν έντονες (Κιλελέρ, 1910). Το 1917 έγινε η αποφασιστική ρύθμιση του αγροτικού ζητήματος. Η κυβέρνηση του Βενιζέλου αποφάσισε να προχωρήσει στην απαλλοτρίωση των τσιφλικιών. Τώρα υπήρχαν πρόσθετοι λόγοι:  

1. Ήταν αναγκαία η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών στη Μακεδονία, όπου υπήρχε ισχυρή τουρκική και βουλγαρική παρουσία.
2. Ταυτόχρονα, χρειαζόταν να αποκατασταθούν οι πρόσφυγες, με τρόπο τέτοιο, ώστε να προληφθούν οι κοινωνικές εντάσεις στον αγροτικό χώρο. 

   Η αναδιανομή της γης ολοκληρώθηκε μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. Συγκεκριμένα έφτασε σε ποσοστό 85 % των εδάφών στη Μακεδονία και 68 % στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40 %. Ως αποτέλεσμα αυτών των ρυθμίσεων, αγροτική οικονομία πέρασε σε καθεστώς μικροιδιοκτησίας. Δημιουργήθηκαν, όμως, νέα προβλήματα, καθώς οι καλλιεργητές αντιμετώπισαν δυσκολίες στη διάθεση των προϊόντων τους και έπεφταν συχνά θύματα της εκμετάλλευσης των εμπόρων. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων των αγροτών προωθήθηκε η δημιουργία της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών. Έτσι, η αγροτική μεταρρύθμιση σταδιακά ολοκληρώθηκε χωρίς να προκαλέσει τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα ευρωπαϊκά κράτη.

- Ορισμοί

ΔΥΤΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ:

Οι περιοχές του κόσμου, από της οποίες άρχισε σταδιακά να υποχωρεί η κυριαρχία του αγροτικού τομέα στον οικονομικό χώρο.

ΑΓΡΟΤΙΚΗ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ (Βασικός ορισμός):

Η κατάργηση των μεγάλων ιδιοκτησιών και η κατάτμηση των αξιοποιήσιμων εδαφών σε μικρές παραγωγικές μονάδες οικογενειακού χαρακτήρα, που ανταποκρίνονταν καλύτερα στις νέες παραγωγικές και κοινωνικές συνθήκες.

Μερικές επιπλέον πληροφορίες για, ενδεχομένως, περισσότερες μονάδες:  

• Η αγροτική μεταρρύθμιση προέκυψε ως συνέπεια των σοβαρών πιέσεων, που ασκήθηκαν στον αγροτικό χώρο κατά τον 19ο αιώνα, οι οποίες με την σειρά τους προκλήθηκαν από τις ραγδαίες εξελίξεις που γνώρισε ο συγχρονος κόσμος στον οικονομικό τομέα.
• Στον ελληνικό χώρο, η πρόοδος της αγροτικής μεταρρύθμισης δεν γνώρισε τις εντάσεις που παρατηρήθηκαν σε άλλα ευρωπαϊκά ή βαλκανικά κράτη (Ισπανία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ.).  

ΕΘΝΙΚΕΣ ΓΑΙΕΣ:

Ακίνητες οθωμανικές περιουσίες που είχαν περάσει στον έλεγχο των Ελλήνων μετά την επανάσταση του 1821.

- Συμπληρωματικές Πηγές

Το αγροτικό ζήτημα και η θέση των αγροτών

«...Μεταβήτε απ' έξω από τας Αθήνας, εις εν χωρίον που δεν έχει τσιφλίκι. Θα ιδήτε σχολεία τακτοποιημένα, θα ιδήτε ανθρώπους ανεπτυγμένους με μικράς περιουσίας, θα ιδήτε καλλιέργειαν ανεπτυγμένην, αμπελουργίαν, δενδροφυτείας, θα ιδήτε νέους επιστήμονας. Ιδέτε το Δήμον Κορωπίας... συνίσταται ολόκληρος εκ μικρών ιδιοκτησιών. Εν τω Δήμω τούτω μόνο το χωρίον Σπάτων έχει μεγάλας ιδιοκτησίας ανηκούσας εις δύο ή τρεις. Αλλά τα χωρία Μαρκόπουλον, Λιόπεσι, Κορωπί ανήκουσιν εις τους χωρικούς. ...Μεταβήτε εις τον Δήμον Ωρωπίων. Αυτός ολόκληρος είναι το τσιφλίκι ενός ή δύο ανθρώπων. Λάβετε οιονδήποτε χωρίον, θα το εύρετε εις κτηνώδη κατάστασιν. Οι ατυχείς χωρικοί είναι ρακένδυτοι και ελεεινοί. Εκ τούτων δεν εξήλθεν ούτε εις επιστήμων και εν αυτοίς, ένεκα της περιβαλλούσης αυτά μεγάλης (τσιφλικάδικης) ιδιοκτησίας ελάχιστοι υπάρχουσιν εγγράμματοι νέοι. Εις και μόνος εξήλθεν εκ του ηρωϊκού χωρίου Σάλεσι επιστήμων ιατρός αλλά και αυτός εξεδιώχθη παρά του ιδιοκτήτου όπως μη φωτίζη τους συγχωριανούς του...»

Βουλευτής Ζυγομαλάς

Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία του αγροτικού κινήματος στην Ελλάδα,

εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα, σ. 165

- Ερωτήσεις

α.   Ποια κατάσταση επικρατούσε στο καθεστώς της έγγειας ιδιοκτησίας στην περιοχή της Αττικής;

β.   Ποιές ήταν οι συνθήκες αγροτών που εργάζονταν σε τσιφλίκια; 

2. Τα πρώτα βήματα του εργατικού κινήματος

- Περιληπτική απόδοση:
   Στο τέλος του 19ου αιώνα συναντάμε στην Ελλάδα σοσιαλιστικές ομάδες και εργατικές ομαδοποιήσεις. Η πολιτική και κοινωνική τους επιρροή ήταν σαφών μικρότερη από εκείνη που άσκησαν αντίστοιχα κινήματα σε βιομηχανικές χώρες (π.χ. Βουλγαρία). Οι κυριότερες αιτίες αυτής της κατάστασης μπορούν να θεωρηθούν οι εξής:

1. Η απουσία μεγάλων σύχρονων βιομηχανικών μονάδων οδήγησε στην καθυστέρηση από κοινού με άλλους παράγοντες.
2. Η παρουσία σημαντικού ποσοστού ξένου εργατικού δυναμικού (π.χ. Ιταλοί) σε μεγάλα δημόσια έργα της περιόδου.*
3. Η βραχύχρονη ή πρόσκαιρη εργασιακή απασχόληση πολλών.
4. Η επικράτηση της Μεγάλης Ιδέας στον ιδεολογικό τομέα, η οποία εμπόδιζε την ανάπτυξη και διάδοση ιδεολογιών με κοινωνικό και ταξικό περιεχόμενο.  

*Ας σημειωθεί ότι εξαίρεση αποτελεί το εργατικό δυναμικό στις μεταλλευτικές επιχειρήσεις με αποτέλεσμα τις πρώτες εργατικές εξεγέρσεις (Λαύριο, 1896).

   Ωστόσο, το 1913 η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στην Ελλάδα, μιας πόλης με σημαντικό βιομηχανικό υπόβαθρο και κοσμοπολίτικο χαρακτήρα αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το εργατικό κίνημα. Σημαντικό δίαυλο για την διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας έπαιξε η Φεντερασιόν*. Μερικά χρόνια αργότερα, το εργατικό και το σοσιαλιστικό κίνημα οδηγήθηκαν σε ταχύτατη ωρίμανση, γεγονός για το οποίο οφείλονται:

• Οι πιέσεις που δέχτηκε η ελληνική κοινωνία στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου.
• Η εμπλοκή της σε διεθνείς υποθέσεις.
• Ο αντίκτυπος της ρωσικής επανάστασης (1917) 

Ως αποτέλεσμα, προς το τέλος του πολέμου ιδρύθηκε:

   α) (1918) Η Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδος (ΓΣΕΕ), που συμπεριέλαβε κλαδικά και τοπικά σωματεία.

   β) Το Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος (ΣΕΚΕ) που λίγο αργότερα προσχώρησε στην Τρίτη Κομμουνιστική Διεθνή και μετονομάστηκε σε Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδος.

- Ορισμοί

ΦΕΝΤΕΡΑΣΙΟΝ (Βασικός Ορισμός):

Η καθυστέρηση της ανάπτυξης του εργατικού κινήματος κράτησε ως το τέλος των Βαλκανικών πολέμων. Η ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης, μιας πόλης με σημαντικό -για τα μέτρα της περιοχής- βιομηχανικό υπόβαθρο και με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα αποτέλεσε σημείο αναφοράς για το εργατικό κίνημα. Η μεγάλη πολυεθνική εργατική οργάνωση της πόλης με πρωτεργάτες σοσιαλιστές από την ανοιχτή σε νέες ιδέες εβραϊκή οργάνωση της πολης, αποτέλεσε σημαντικό δίαυλο για τη διάδοση της σοσιαλιστικής και εργατικής ιδεολογίας στη χώρα.  

- Συμπληρωματικές πηγές
 

 Οι συνθήκες διαβίωσης της εργατικής τάξης

«...Εις πάντας γνωστά και τα ουχί σπανίως εν τοις διαφόροις μεταλλείοις του Κράτους συμβαίνοντα δυστυχήματα εις εργάτας, ων σύζυγοι και τέκνα ή γυναίκες απορφανούνται, χωρίς, και τούτο συμβαίνει συχνά, να αποζημιούνται, ένεκα διαφόρων λόγων, οι παθόντες. Εκτός τούτου και αι αστυνομικαί αρχαί παρετηρήθη ότι δεν ενεργούσιν εγκαίρως, ερχόμεναι μάλιστα ενίοτε και εις σύγκρουσιν προς τους εξεταστάς, ους αποστέλλει ο επιθεωρητής των μεταλλείων...»

Εφημερίς (4-8 Φεβρουαρίου 1896)

Γιάννης Κορδάτος, Ιστορία του Ελληνικού εργατικού κινήματος,

εκδ. Μπουκουμάνη, Αθήνα 1974

Έκθεσις επιθεωρήσεως

των εν Πάτραις και Κέρκυρα

εργοστασίων 31 Αυγούστου 1912

«Κύριε Υπουργέ

...Εις αμφοτέρας τας πόλεις οι εργατικοί νόμοι είναι σχεδόν άγνωστοι και η εφαρμογή αυτών είς πολλά εργοστάσια, μήτε ήρχησεν, μήτε δύναται να υπάρξει ελπίς ότι θα αρχήση, αν η Αστυνομική αρχή δεν δείξη ανάλογον δραστηριότητα... Η εφαρμογή του περί εργασίας γυναικών και ανηλίκων Νόμου ΔΚΘ' ήρξατο από της εις Πάτρας μεταβάσεώς μου, καθ' όσον απ' όλα σχεδόν τα εργοστάσια και εγαστήρια απέπεμψα παιδιά ηλικίας μικροτέρας των 12 ετών, άτινα ειργάζοντο επί 12 ή 14 ώρας συνεχείς. Αι κρατήσεις και τα πρόστιμα ήσαν γενικά εις όλα τα εργοστάσια, η δεκάωρος εργασία δια τας γυναίκας και τους ανηλίκους εις ελάχιστα εργοστάσια είχεν εφαρμοσθή, αι πληρωμαί εγίγνοντο μετά την διακοπήν της εργασίας και την Κυριακήν. Κυριακή αργία δεν τηρείται εις πολλά των εργοστασίων και οι ανήλικοι μαθητευόμενοι και οι εργάτιδες υποχρεούνται να εργάζωνται και την Κυριακήν ολίγας ώρας και τούτο δωρεάν διατο καθαρισμόν δήθεν των μηχανημάτων...»

       Το απόσπασμα από την έκθεση του επιθεωρητού εργασίας Ν. Σαλίβερου

Νικ. Γιαννιός, Ο Σοσιαλισμός του Κράτους [1914], επανεκδ. Κούριερ Εκδοτική,

Αθήνα 2000, σ. 50

- Ερωτήσεις

α.   Με βάση τα παραπάνω αποσπάσματα να αναφερθείτε στις συνθήκες διαβίωσης των εργατών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα.

β.   Με βάση τα παραπάνω αποσπάσματα να γράψετε τις σκέψεις σας για το βαθμό αποτελεσματικότητας των πρώτων εργατικών νόμων.

3. Οι οικονομικές συνθήκες κατά την περίοδο 1910-1922

- Περιληπτική απόδοση:

   Την περίοδο 1910-1922 κυριάρχησαν οι πολιτικές αντιλήψεις του Ελευθέριου Βενιζέλος (Βενιζελισμός). Σύμφωνα με αυτόν το ελληνικό κράτος:

• Θεωρούνταν μοχλός έκφρασης και ανάπτυξης του ελληνισμού.
• Έπρεπε να επιδιώξει την ενσωμάτωση του εκτός συνόρων ελληνισμού
• Ήταν αναγκαίο να αποκτήσει ενιαία εθνική και κρατική υπόσταση.
• Χρειαζόταν να διεκδικήσει την θέση του στον τότε σύχρονο κόσμο.
• Περιλάμβανε θεσμικό εκσυγχρονισμό, γεγονός που θα καθιστούσε το κράτος αποτελεσματικό και αξιόπιστο.
• Ήταν σημαντικό να υπάρχει γενικότερη προσήλωση στην ιδέα της ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων του έθνους.

   Για την πραγματοποίηση αυτών των επιδιώξεων ο Βενιζέλος συσπείρωσε γύρω του μια δραστήρια αστική τάξη που είχε ακόμα ισχυρή οικονομική παρουσία στα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου και φιλοδοξούσε να κυριαρχήσει και πολιτικά σε αυτόν τον χώρο. Ο πλούτος που αυτή η τάξη είχε συγκεντρώσει μπορούσε να διασφαλιστεί μόνο με τη συγκρότηση ενός ισχυρού εθνικού κέντρου. Αποτέλεσμα της τακτικής του Βενιζέλου ήταν οι πλεονασματικοί προϋπολογισμοί του κράτους, παρά τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες. Για παράδειγμα το 1911 τα έσοδα του προϋπολογισμού ήταν 240.000.000 δραχμές και τα έξοδα μόνο 181.000.000 δραχμές. Εκείνη την περίοδο αντιμετωπίστηκε επιτυχώς η σταφιδική κρίση με την υπερπόντια μετανάστευση στις ΗΠΑ. Πέρα από το γεγονός ότι εκτόνωσε τις κοινωνικές εντάσεις από την σταφιδική κρίση στον αγροτικό χώρο, γρήγορα ενίσχυσε την οικονομία της υπαίθρου μέσω των πολύ σημαντικών εμβασμάτων των μεταναστών. 

Αποτέλεσμα Βαλκανικών Πολέμων (ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ)
Στο τέλος του 1913 η οικονομία της Ελλάδας δεν ήταν ιδιαίτερα κλονισμένη από τους Βαλκανικούς πολέμους, σε αντίθεση με αυτό που γινόταν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις του προηγούμενου αιώνα. 

Εδαφικά κέρδη: Η Ελλάδα ενσωμάτωσε πλούσιες περιοχές (Ήπειρο, Δυτική και Κεντρική Μακεδονία, Νησιά του Αιγαίου, Κρήτη) και συγκεκριμένα η έκτασή της αυξήθηκε κατά 70% περίπου (από 65.000 σε 108.800 τετρ. χλμ.)

Πληθυσμιακά κέρδη: Ο πληθυσμός της Ελλάδας αυξήθηκε κατά 80% (από 2.700.000 σε 4.800.000 εκατομμύρια κατοίκους).

Επιπλέον, τα νεοαποκτηθέντα εδάφη ήταν ως επί το πλείστον πεδινά και αρδευόμενα, πράγμα που δημιουργούσε άριστες προοπτικές για την γεωργική παραγωγή. Ωστόσο, στα εδάφη αυτά υπήρχαν ισχυρές μειονοτικές ομάδες (Μουσουλμάνοι, Βούλγαροι, Εβραίοι κ.ά), όπως, για παράδειγμα στην Ήπειρο, υπήρχαν 38.000 Αλβανοί και μερικές χιλιάδες Εβραίοι. Πέραν αυτών όμως, η Ελλάδα έγινε υπολογίσιμη δύναμη και η εμπιστοσύνη που ενέπνεε στις αγορές χρήματος και πιστώσεων αυξήθηκε σημαντικά.


4. Ο Α' Παγκόσμιος πόλεμος    

 
- Περιληπτική απόδοση:

   Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α' Παγκόσμιο πόλεμο συνοδεύτηκε από μια σειρά προβλημάτων στον πολιτικό χώρο:

• Η σύγκρουση του Παλατιού με τον Βενιζέλο (ο Εθνικός Διχασμός)
• Η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915 
• Η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής άμυνας στη Θεσσαλονίκη
• Η διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη
• Ο Συμμαχικός αποκλεισμός
• Οι συγκρούσεις βενιζελικών και αντιβενιζελικών

Όλα αυτά είχαν οπωσδήποτε μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος και υπονόμευσαν πολλά από τα κεκτημένα της προηγούμενης περιόδου. Αυτά, άλλωστε, στάθηκαν η αιτία να δεχθεί αναγκαστικά ο Βενιζέλος τον ιδιόμορφο δανεισμό των Συμμάχων, καθώς όταν το 1917 ενοποιήθηκε η χώρα υπό τον Βενιζέλο, ήταν αδύνατο να αναλάβει χωρίς εξωτερική βοήθεια το κόστος συμμετοχής στον πόλεμο. Τα ποσά που ενέκριναν οι Μεγάλες Δυνάμεις προς την Ελλάδα ήταν τα εξής: 12.000.000 λίρες Αγγλίας, 300.000.000 γαλλικά φράγκα και 50.000.000 δολάρια ΗΠΑ. Tα ποσά όμως αυτά δεν δόθηκαν ούτε εκταμιεύτηκαν στην Ελλάδα, αλλά θεωρήθηκαν κάλλυμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος με το οποίο θα χρηματοδοτούσε η Ελλάδα της πολεμικής της προσπάθεια, τακτική την οποία ακολούθησε. Ωστόσο, μιας που οι Σύμμαχοι έκαναν αυτή τη συμφωνία με τον Βενιζέλο, όταν το Νοέμβριο του 1920 τα φιλοβασιλικά κόμματα ανέλαβαν την εξουσία και επανέφεραν τον ανεπιθύμητο στους Συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνο, οι Σύμμαχοι απέσυραν την κάλυψη του χαρτονομίσματος. Αποτέλεσμα ήταν να βρεθεί ένα σημαντικό τμήμα της νομισματικής κυκλοφορίας χωρίς αντίκρυσμα. Επιπλέον, από το 1918 και μετά, ο κρατικός ισολογισμός έκλεινε με παθητικό, ενώ ταυτόχρονα η παρουσία στην Μικρά Ασία εξελίχθηκε σε σκληρό και δαπανηρό πόλεμο. Το Μάρτιο του 1922 το δημοσιονομικά δεδομένα έφτασαν σε πλήρες αδιέξοδο, το οποίο αντιμετωπίστηκε με έναν απρόσμενο τρόπο.

- Ορισμοί

ΔΙΧΟΤΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΔΡΑΧΜΗΣ
Λίγους μήνες πριν από την κατάρρευση του Ελληνικού Μετώπου στη Μικρά Ασία, η Κυβέρνηση προέβει σε ένα πρωτότυπο εσωτερικό αναγκαστικό δάνειο, με διχοτόμηση του χαρτονομίσματος. Το αριστερό τμήμα εξακολουθούσε να κυκλοφορεί στο 50% της αναγραφόμενης αξίας, ενώ το δεξιό ανταλλάχθηκε με ομολογίες του Δημοσίου. Η επιχείρηση αυτή στέφθηκε από επιτυχία, το κράτος απέκτησε 1.200.000.000 δραχμές και το πείραμα επαναλήφθηκε το 1926. Φυσικά, ο νομισματικός αυτός ελιγμός δεν στάθηκε ικανός να προλάβει την Μικρασιατική καταστροφή και τις βαρύτατες συνέπειές της.


5. Η οικονομική ζωή κατά την περίοδο 1922-1936

- Περιληπτική απόδοση: 
   Η κεντρική παράμετρος μετά την Μικρασιατική καταστροφή ήταν η άφιξη και η αποκατάσταση των προσφύγων. Εκείνη την περίοδο έφτασαν στο ελληνικό κράτος 1.230.000 Έλληνες χριστιανοί και 45.000 Αρμένιοι πρόσφυγες και έφυγαν για την Τουρκία 610.000 Μουσουλμάνοι, που κατοικούσαν στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό προκάλεσε με την σειρά του μεγάλες αλλαγές στην ελληνική κοινωνία και οικονομία. Επιπλέον, η άφιξη των προσφύγων λειτούργησε ως καταλύτης στη δυναμική της ελληνικής κοινωνίας, πιέζοντας την διοίκηση σε κινήσεις, προκειμένου να αποφευχθεί μια ολική καταστροφή. Η ελληνική διοίκηση έπρεπε σε σύντομο χρονικό διάστημα να συμβάλει στην αποκατάσταση αυτών των ανθρώπων. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού αξιοποιήθηκαν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο οι μουσουλμανικές περιουσίες, καθώς και η εξωτερική βοήθεια που δόθηκε.


6. Η ελληνική οικονομία κατά την περίοδο 1922-1936

- Περιληπτική απόδοση:
   Στα χρόνια του μεσοπολέμου (1919-1939) η ελληνική οικονομία είχε αποκτήσει μια σταθερή αναπτυξιακή πορεία. Είχε επιλυθεί πλέον μια σειρά προβλημάτων που εξακολουθούσαν να ταλανίζουν τα γειτονικά βαλκανικά κράτη. Οι κυριότερες αλλαγές (δώσε βάση) στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας ήταν οι ακόλουθες:

1. Η Ελλάδα είχε ομοιογενοποιηθεί εθνικά, καθώς οι μειονότητές της αποτελούσαν το 7% περίπου του συνολικού πληθυσμού.
2. Ολοκληρώθηκε η αγροτική μεταρρύθμιση.
3. Το 1/3 του πληθυσμού κατοικούσε σε αστικά κέντρα (προώθηση αστικοποίησης).
4. Υιοθετήθηκαν αναπτυξιακά προγράμματα.
5. Οι Έλληνες συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο του εθνικού τους κράτους, όπου και δραστηριοποιούνταν οικονομικά (γεγονός που σήμαινε την εξάλειψη του ελληνικού κοσμοπολιτισμού).

Παράγοντας που συντέλεσε αποφασιστικά σε αυτές τις αλλαγές ήταν το προσφυγικό στοιχείο. Οι πρόσφυγες είχαν φέρει τις γνώσεις, τον πολιτισμό τους και μια ισχυρή διάθεση για εργασία.


7. Οι μεγάλες επενδύσεις

- Περιληπτική αποδόση:
   Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας στα χρόνια του μεσοπολέμου ξεπέρασε το 1.000.000 κατοίκους. Στο πρόβλημα της ύδρευσης του πληθυσμού ανέλαβε να δώσει λύση η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ* που κατασκεύασε το φράγμα και την τεχνητή λίμνη του Μαραθώνα. Για τον ηλεκτροφωτισμό της πρωτεύουσας η αγγλική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ* οργάνωσε μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Ταυτόχρονα, έγιναν επενδύσεις σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία, στο τηλεφωνικό δίκτυο από γερμανικές εταιρείες, καθώς και στις υποδομές της χώρας με εγγειοβελτιωτικά έργα.

- Ορισμοί

ΟΥΛΕΝ
Το πολεοδομικό συγκρότημα της Αθήνας ξεπέρασε, με την έλευση των προσφύγων το 1.000.000 κατοίκους και, φυσικά, δεν μπορούσε πλέον να υδρεύεται με το χρονολογημένο από τους ρωμαϊκούς χρόνους Αδριάνειο Υδραγωγείο. Τη λύση του ζητήματος ανέλαβε το 1925 η αμερικανική εταιρεία ΟΥΛΕΝ, με την κατασκευή του φράγματος και της τεχνητής λίμνης του Μαραθώνα.

ΠΑΟΥΕΡ
Γύρω στο 1925 η βρετανική εταιρεία ΠΑΟΥΕΡ ανέλαβε την εγκατάσταση μονάδων παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος στην πρωτεύουσα αλλά και τη δημιουργία σύγχρονου δικτύου αστικών συγκοινωνιών, βασισμένου σε ηλεκτροκίνητα τραμ και λεωφορεία.  

8. Η τράπεζα της Ελλάδος    

- Περιληπτική απόδοση:
   Το 1927 ιδρύθηκε η Τράπεζα της Ελλάδος για να καλύψει την ανάγκη δημιουργίας μιας κεντρικής τράπεζας, που θα αναλάμβανε τη διαχείριση των χρεών, την έκδοση χαρτονομίσματος και την ενιαία εφαρμογή κυβερνητικής οικονομικής πολιτικής. Πολύ γρήγορα πέτυχε τη διαμόρφωση σταθερών ισοτιμιών της δραχμής με τα ξένα νομίσματα, και έτσι βελτίωσε την εικόνα των δημόσιων οικονομικών, βοήθησε το κράτος να παίρνει δάνεια, και ενίσχυσε την εισροή συναλλάγματος και κεφαλαίων για επενδύσεις.  

9. Η κρίση του 1932 

- Περιληπτική απόδοση:
   Η παγκόσμια οικονομική κρίση βρήκε τους Έλληνες σε μια περίοδο που βελτιωνόταν το βιοτικό τους επίπεδο και περιοριζόταν η φτώχεια. Προκειμένου να αποτρέχει την κρίση η ελληνική κυβέρνηση εξάντλησε τα αποθέματά της χώρας σε χρυσό και συνάλλαγμα. Δεν μπόρεσε, ωστόσο, να αποφύγει την αναστολή της μεταστρεψιμότητας του εθνικού νομίσματος, καθώς και την αναστολή εξυπηρέτησης των εξωτερικών δανείων. Το κράτος για την αντιμετώπιση της κρίσης παρεμβαίνει στην οικονομία. Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού «κλήριγκ»*. Οι διεθνείς συναλλαγές δε γίνονταν, δηλαδή με το μετατρέψιμο συνάλλαγμα, αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Ως  άμεσο, όμως, απότοκο της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης προέκυψε μια σειρά από συγκεντρωτικά κράτη, η οποία μεγάλωνε όσο περνούσε η δεκαετία της κρίσης, δηλαδή του 1930. Η Ελλάδα δεν ξέφυγε από τον γενικό κανόνα.Στις 4 Αυγούστου 1936 ο Ιωάννης Μεταξάς κατέλυσε το κοινωβουλευτικό καθεστώς, προχωρώντας στην επιβολή δικτατορίας.

- Ορισμοί 

ΜΕΘΟΔΟΣ «ΚΛΗΡΙΓΚ»
Στο εξωτερικό εμπόριο κυριάρχησε προοδευτικά η μέθοδος του διακανονισμού «κλήριγκ». Οι διεθνείς συναλλαγές δεν γίνονταν, δηλαδή, με βάση το μεταστρέψιμο συνάλλαγμα, αλλά με βάση διακρατικές συμφωνίες, που κοστολογούσαν τα προς ανταλλαγή προϊόντα και φρόντιζαν να ισοσκελίσουν την αξία των εισαγωγών με την αντίστοιχη των εξαγωγών, στο πλαίσιο ειδικών λογαριασμών. Για μια χώρα, όπως η Ελλάδα, όπου οι συναλλαγές με το εξωτερικό ήταν έντονα ελλειματικές, η διαδικασία αυτή, πέρα από τα αρνητικά, είχε και θετικά στοιχεία.

- Συμπληρωματικές πηγές 

Οι αλλαγές που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση στην ελληνική οικονομία

«Για να συνοψίσουμε: μολονότι η υποκατάσταση των εισαγωγών ευνόησε τόσο τη γεωργία όσο και τη βιομηχανία, έφερε μάλλον διαφορετικά αποτελέσματα στην καθεμία από αυτές: Και στις δύο η παραγωγή αυξήθηκε όπως κι οι τιμές -χωρίς ουσιαστικά κυβερνητικό έλεγχο- ενώ το κυριότερο ερέθισμα ήταν η μεταβολή των σχετικών τιμών αφότου η Ελλάδα εγκατέλειψε τον κανόνα χρυσού. Μολονότι πολλοί χωρικοί παρέμεναν φορτωμένοι με χρέη, η οικονομική τους θέση βελτιώθηκε γενικά, συγκρινόμενη με την κρίση των ετών 1929-1932. Η εγχώρια βιομηχανία ευνοήθηκε, επίσης, αλλά ελάχιστα από τα οφέλη της άγγιξαν τους εργάτες. Η ανάπτυξη της κατασκευαστικής βιομηχανίας μετά το 1932 δεν οδήγησε ούτε στην τεχνολογική βελτίωση, ούτε στην αύξηση της διεθνούς ανταγωνιστικότητας, αλλά μάλλον ενίσχυσε τα ολιγοπωλιακά γνωρίσματα της ελληνικής βιομηχανίας - με αποτέλεσμα τις οικονομικές και κοινωνικές συνέπειες που ήδη περιγράψαμε...
   Ο εμπορικός ακόλουθος των ΗΠΑ διαβεβαίωνε πως, μολονότι οι αγρότες ''ήταν τόσο ευκατάστατοι το 1934 όσο και πριν από την ύφεση'', οι βιομηχανικοί εργάτες, οι μεροκαματιάρηδες και οι κατώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι βρίσκονταν ''σε θέση χειρότερη κατά 10-20%'' όσο ανέβαιναν οι τιμές».

          

 Mark Mazower, Η Ελλάδα και οικονομική κρίση του μεσοπολέμου, μετάφραση

Σπύρος Μαρκέτος, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 2002, σσ. 350-351 

- Ερώτηση

Με βάση το παράθεμα και τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στις αλλαγές που προκάλεσε η παγκόσμια οικονομική κρίση στην ελληνική οικονομία.