Οι πρόσφυγες του 20ου αιώνα στην Ελλάδα ανάλογα με τον τόπο προέλευσης & εγκατάστασής τους

Μακεδονία: 638253 (52,2%)

Στερεά Ελλάδα: 306193 (25,1%)
Δυτική Θράκη: 107607 (8,8%)
Νησιά Ανατ. Αιγαίου: 56613 (4,6%)
Θεσσαλία: 34659 (2,8%)
Κρήτη: 33900 (2,8%)
Πελοπόννησος: 28362 (2,3%)
Ήπειρος: 8179 (0,7%)
Κυκλάδες: 4782 (0,4%)
Ιόνια νησιά: 3301 (0,3%)
(Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Ελλάδας, Απογραφή 1928)

   Όπως προκύπτει από τα παραπάνω στοιχεία, το κύριο ρεύμα προσφύγων εγκαταστάθηκε, κατόπιν εντολών της ελληνικής κυβέρνησης, στην Μακεδονία, την Στερεά Ελλάδα και την Δυτική Θράκη. Η τοποθέτησή τους από το ελληνικό κράτος υλοποιήθηκε με αυτόν τον τρόπο αφενός για να καλύψουν οι πρόσφυγες με την έλευσή τους τα δημογραφικά κενά που δημιούργησε η αποχώρηση Μουσουλμάνων (ως επί το πλείστον Ελλήνων και σε πολύ μικρό ποσοστό Τούρκων, Τουρκόγυφτων, Γιουρούκων) και Βουλγάρων (Σλάβων, Εξαρχικών, Σλαβόφωνων βουλγαρόφρονων) από τις περιοχές διαμονής τους εντός της ελληνικής επικράτειας και αφετέρου για να τονίσουν την ελληνικότητα ορισμένων περιοχών της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης, όπου παρά την αποχώρηση των περισσότερων αλλοεθνών, οι πληθυσμοί δεν είχαν ομοιογενοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό.
   Σημαντικό κριτήριο εγκατάστασης ήταν και η κοινωνική διαστρωμάτωση των προσφύγων πριν την Συνθήκη της Λωζάνης, καθώς η Επιτροπή Αποκατάστασης Προσφύγων λαμβάνοντας υπόψην της τα στοιχεία που προέκυψαν, τους εγκατέστησε ανάλογα με αυτά. Ως εκ τούτου, παρατηρείται η εγκατάσταση γεωργών προσφύγων, μετά από προσπάθεια της ΕΑΠ, σε μέρη όπου θα μπορούσαν να συνεχίσουν τις καλλιέργειές που ήδη γνώριζαν. Καλλιεργητές δημητριακών εγκαταστάθηκαν σε πεδινά μέρη της Μακεδονίας και της Θράκης, καπνοπαραγωγοί σε κατάλληλα εδάφη στην Ανατολική Μακεδονία και την Δυτική Θράκη και σηροτρόφοι στο Σουφλί, την Έδεσα και αλλού. Για τον ίδιο λόγο εγκαταστάθηκε το 25,1 % των προσφύγων στην Στερεά Ελλάδα, με σημαντικότερη περιοχή συγκέντρωσης τον Πειραιά, καθώς η πλειοψηφία αυτών ήταν έμποροι πρόσφυγες από τα παράλια της Δυτικής Μικράς Ασίας (Σμύρνη, Αϊβαλί, Πέργαμος). Ο Πειραιάς αποτέλεσε πολύ ευνοϊκό σημείο για να συνεχίσουν οι πρόσφυγες τις παλιές τους ασχολίες και φέρνοντας μαζί τους τον πολιτισμό τους, και κυρίως την μουσική τους (οι συγκεκριμένοι τα ρεμπέτικα), ανέδειξαν τα μέρη όπου ξεκίνησαν την νέα τους ζωή. 
   Μια άλλη προσπάθεια της ΕΑΠ ήταν να δημιουργήσει οικισμούς προσφύγων από κοινά μέρη προέλευσης. Σε αυτό εν μέρει οφείλονται και τα τοπωνύμια, όπως Νέα Σμύρνη, Νέα Μουδανιά, Νέα Ιωνία κ.ά.. Βέβαια, αυτή η προσπάθεια της ΕΑΠ για την δημιουργία τέτοιων οικισμών, δεν πετύχαινε τις περισσότερες φορές, διότι στα περισσότερα σημεία συγκεντρώθηκαν πρόσφυγες από διαφορετικά μεταξύ τους μέρη προέλευσης.
   Επιπλέον, όσον αφορά τα κριτήρια εγκατάστασης, η ΕΑΠ κατηύθυνε το μεγαλύτερο μέρος των προσφύγων στην ενασχόλησή τους με την γεωργία, διότι ήταν προτιμότερη η δημιουργία ανεξάρτητων γεωργών μικροϊδιοκτητών, αποκεντρωμένων στην ύπαιθρο, παρά η συσσώρευση προσφύγων στα αστικά κέντρα. Εκεί θα δημιουργούσαν μια δυναμική κοινωνικών αναταραχών, αφού θα συγκεντρώνονταν πολλοί άνεργοι ή κακοπληρωμένοι λόγω του ανταγωνισμού εργάτες, οι οποίοι αναγκαστικά θα αγωνίζονταν για μια καλύτερη μοίρα. Επιπρόσθετα, η ενασχόληση με την γεωργία ήταν πιο εύκολη, καθώς θα αποκαταστούσε τους πρόσφυγες ταχύτερα και απαιτούσε μικρότερες δαπάνες, ενώ ταυτόχρονα η κυβέρνηση εγκαθιστώντας τους πρόσφυγες στην ύπαιθρο τους χρησιμοποιούσε ως μέσο ανάπτυξης, διότι η ελληνική οικονομία βασίζοταν ανέκαθεν στην γεωργία.
   Γι' αυτούς τους λόγους, λοιπόν, δόθηκε βαρύτητα στην γεωργία, παρόλο που οι περισσότεροι πρόσφυγες ασκούσαν αστικά επαγγέλματα και έτσι εγκαταστάθηκαν στις εύφορες πεδιάδες της Βόρειας Ελλάδας και στα απέραντα τσιφλίκια της Κρήτης και της Λέσβου, που είχαν αφήσει πίσω τους οι Μουσουλμάνοι.

Δημήτρης. Ξ. Μαυρίδης 

19/12/2013        

Εν Σιδηροχωρίῳ