Ιστορία Γ' Λυκείου Θεωρητικής Κατεύθυνσης (Κεφάλαιο 4ο)

Ε. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ 

ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

1. Η οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας

- Περιληπτική απόδοση:

   Το Δεκέμβριο του 1898 ανέλαβε τη διοίκηση του νησιού ο Πρίγκιπας Γεώργιος. Την επομένη, άρχισε η προετοιμασία της οργάνωσης του νέου πολιτικού σχήματος, που ονομάστηκε Κρητική Πολιτεία*.

   Ένα μήνα αργότερα, δημοσιεύτηκε το πρώτο σημαντικό διάταγμα «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως»* και αμέσως προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη πληρεξουσίων. Η κρητική βουλή αποτελούνταν από 138 Χριστιανούς και 50 Μουσουλμάνους. Λίγες μέρες αργότερα συντάχθηκε το σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας σύμφωνα με το πρότυπο του ελληνικού συντάγματος. Στη νέα κυβέρνηση ορίστηκε Υπουργός Δικαιοσύνης ο Ελευθέριος Βενιζέλος.

- Ορισμοί

ΚΡΗΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΕΙΑ

Οι ξένοι Ναύαρχοι αναχώρησαν την επομένη (10 Δεκεμβρίου) και αμέσως άρχισε με γοργούς ρυθμούς το δυσχερές έργο της οργάνωσης του νέου πολιτικού σχήματος, που ονομάστηκε Κρητική Πολιτεία. Ορίστηκε 16μελής Επιτροπή από 12 χριστιανούς και 4 μουσουλμάνους, για να εκπονίσει το σχέδιο του κρητικού συντάγματος, ενώ παράλληλα προχώρησαν οι πολιτικές πράξεις, χωρίς χρονοτριβή.

«ΔΙΑΤΑΓΜΑ ΠΕΡΙ ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΕΩΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΣ»

Έναν ακριβώς μήνα μετά την εγκατάσταση του Ύπατου Αρμοστή, δημοσιεύτηκε το πρώτο σημαντικό διάταγμα «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως» και αμέσως προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη πληρεξουσίων. Στις εκλογές αυτές αναδείχθηκαν 138 Χριστιανοί και 50 Μουσουλμάνοι πληρεξούσιοι και η Κρητική Βουλή άρχισε τις εργασίες της στις 8 Φεβρουαρίου 1899.
 

2. Η περίοδος της δημιουργίας

- Περιληπτική απόδοση:

   Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας παρουσίασε αξιοσημείωτο έργο σε σύντομο χρονικό διάστημα:

1. Εξέδωσε νόμους και διατάγματα
2. Έκοψε κρητικό νόμισμα (την κρητική δραχμή)
3. Ίδρυσε την Κρητική Τράπεζα
4. Οργάνωσε ταχυδρομική υπηρεσία και Χωροφυλακή με Ιταλούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς (καραμπινιέρους)
5. Ιδιαίτερη ήταν η μέριμνα για την εκπαίδευση και τη δημόσια υγεία. 

   Αντιμετωπίστηκε με επιτυχία το καθεστώς της τοπικής εκκλησίας. Διαμορφώθηκε ένα καθεστώς ημιαυτόνομης εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του.            

- Ορισμοί

ΟΡΓΑΝΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ 

Ένα σοβαρό ζήτημα που επίσης αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, ήταν το καθεστώς της τοπικής Εκκλησίας. Με τον Οργανικό Νόμο του 1900, δόθηκε λύση σε ακανθώθη εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ήταν η σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων. Το βασικό σχήμα το οποίο ισχύει με μικρές τροποποιήσεις έως σήμερα, είναι ένα καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας, της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του.

3. Τα πρώτα νέφη

- Περιληπτική απόδοση:

   Το σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν πολύ συντηρητικό, καθώς παραχωρούσε στον Ύπατο Αρμοστή πολλές εξουσίες. Με δυσφορία έβλεπαν οι τοπικοί παράγοντες να μη λαμβάνονται υπόψη και να διορίζονται σε καίριες θέσεις Αθηναίοι σύμβουλοι του Γεωργίου.

   Διάσταση υπήρξε μεταξύ Βενιζέλου-Γεωργίου στα θέματα των χειρισμών για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Γεώργιος πίστευε ότι η λύση του εθνικού ζητήματος θα ωρίμαζε με συνεχείς παραστάσεις στις Μεγάλες Δυνάμεις, ενώ ο Βενιζέλος πίστευε ότι έπρεπε να γίνουν μικρά αποφασιστικά βήματα. Ως ένα τέτοιο βήμα θεωρούσε την απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων και τη δημιουργία τοπικής πολιτοφυλακής με Έλληνες αξιωματικούς. 

Οι αιτίες που οδήγησαν στην επανάσταση στο Θέρισο, μπορούν να αναλυθούν σύμφωνα με το παραπάνω μαθήμα, ως εξής:

• Το σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν υπερβολικά συντηρητικό και παραχωρούσε στον Ύπατο Αρμοστή υπερεξουσίες, που εύκολα μπορούσαν να τον οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά.
• Η ασάφεια στον ακριβή καθορισμό αρμοδιοτήτων δημιουργούσε τριβές και προσωπικές αντιπαραθέσεις στο έργο της διοίκησης.
• Οι τοπικοί παράγοντες της Κρήτης έβλεπαν με δυσφορία και πικρία να παραγκωνίζονται και να διορίζονται σε καίριες θέσεις Αθηναίοι σύμβουλοι του Γεωργίου, που αγνοούσαν τα κρητικά πράγματα και την ψυχολογία των Κρητών.
• Αλλά το πιο σημαντικό ήταν η διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, στο οποίο παρατηρήθηκε εξαρχής διάσταση απόψεων μεταξύ του Γεωργίου και του Ελευθερίου Βενιζέλου.

4. Η επανάσταση του Θερίσου (1905)        

- Περιληπτική απόδοση:
α. Τα αίτια και οι αφορμές
   Η κρίση ανάμεσα στους δύο άνδρες κορυφώθηκε όταν ο Γεώργιος απέλυσε τον Βενιζέλο από το αξίωμα του Υπουργού. Τότε ο Βενιζέλος δημοσίευσε πέντε άρθρα με το χαρακτηριστικό τίτλο «Γεννηθήτω φως».
   Γύρω από τον Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι με την αυταρχική πολιτική του Γεωργίου. Η ενωμένη αντιπολίτευση* είχε αποφασίσει να μη συμμετάσχει στις εκλογές που είχαν προκυρηχθεί, ενώ με προκύρηξή της ζητούσε μεταβολή του συντάγματος της Κρητικής πολιτείας. 
   Προετοιμαζόταν επαναστατικό κίνημα που ξέσπασε στις 10 Μαρτίου 1905 στο Θέρισο. Μέσα σε λίγες μέρες το επαναστατικό κίνημα κυριάρχησε σε ολόκληρο το νησί. Αρχηγός της Επανάστασης ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος ανέλαβε να ενημερώσει το λαό και τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων για τις επιδιώξεις της Επανάστασης.

- Ορισμοί

ΗΝΩΜΕΝΗ ΑΝΤΙΠΟΛΙΤΕΥΣΙΣ
Κάτω από τις συνθήκες, που προέκυψαν από την πολιτική αδιαλλαξίας που ακολούθησε ο Ύπατος Αρμοστής, τα πολιτικά πράγματα στην Κρήτη οδηγήθηκαν σε πλήρες αδιέξοδο και όλες οι προσπάθειες συνδιαλλαγής των αντίπαλων πολιτικών μερίδων ναυάγησαν. Γύρω από τον Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι με την αυταρχική πολιτική του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις». Έμπιστοι συνεργάτες του Βενιζέλου ήταν ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνος. Οι τρεις αυτοί αποτέλεσαν μια τριανδρία, που δεν δίστασε να προχωρήσει σε δυναμική αναμέτρηση με τον Πρίγκιπα. 

β. Η αντίδραση του Πρίγκιπα
   Ο πρίγκιπας Γεώργιος αντέδρασε με σπαδμωδικό τρόπο. Κύρηξε, με τη συγκατάθεση των Δυνάμεων, στρατιωτικό νόμο. Διαμορφώθηκαν δύο κυβερνήσεις, αυτή του Αρμοστή στα Χανιά και των επαναστατών στο Θέρισο. Ο κίνδυνος εμφυλίου πολέμου ήταν ορατός.
   Ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, ύστερα από τις πιέσεις του βασιλικού περιβάλλοντος, προέβη σε σκληρές δηλώσεις κατά του κινήματος, το οποίο, όμως, έβρισκε θετική ανταπόκριση στην κοινή γνώμη.

γ. Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων
   Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν τήρησαν ενιαία στάση έναντι των επαναστατών. Η Ρωσία μόνο καταδίκασε ανοιχτά τους επαναστάτες. Ο Βενιζέλος είχε σωστά εκτιμήσει ότι ήταν αδύνατο να συμφωνήσουν, γεγονός που διευκόλυνε το κίνημα.
   Η Επανάσταση είχε αποκτήσει ισχυρά ερείσματα σε ολόκληρο το νησί. Οργανώθηκε «Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης»* με πρόεδρο τον Ελευθέριο Βενιζέλο και Υπουργούς τον Κ. Φούμη και Κ. Μάνο.
   Οι Μεγάλες Δυνάμεις, βλέποντας την απήχηση των επαναστατών, κίνηθηκαν για τη διευθέτηση της κρίσης με διαπραγματεύσεις. Οι επαναστάτες πρόβαλαν τη θέση για ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος έκανε τους κατάλληλους ελιγμούς για να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερα κέρδη.

- Ορισμοί

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΙΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Το 1905 οργανώθηκε «Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης» στο Θέρισο, με πρόεδρο τον Ελ. Βενιζέλο και υπουργούς τους Κ. Φούμη και Κ. Μάνο. Η κυβέρνηση προέβη στην έκδοση γραμματίων για εσωτερικό πατριωτικό δάνειο 100.000 δραχμών, οργάνωσε υπηρεσίες οικονομικών, συγκοινωνιών και διοίκησης, τύπωσε γραμματόσημα και εξέδιδε την εφημερίδα, «Το Θέρισο». Η χωροφυλακή, που υποστήριζε τον Πρίγκιπα, δεν ήταν σε θέση να ελέγχει τα πράγματα, καθώς μάλιστα πολλοί χωροφύλακες αυτομόλησαν προς τους επαναστάτες.  

δ. Το τέλος της Επανάστασης του Θερίσου και ο θρίαμβος της πολιτικής του Ελευθέριου Βενιζέλου
   Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ επαναστατών και Μεγάλων Δυνάμεων ήντα ιδιαίτερα σκληρές και διήρκεσαν όλο το καλοκαίρι του 1905. Η τελική συμφωνία προέβλεπε τη χορήγηση γενικής αμνηστείας, ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις δεσμεύτηκαν να επεξέργαστούν ένα χάρτη νέων παραχωρήσεων στον κρητικό λαό.
   Το κίνημα του Θερίσου έδωσε νέα ώθηση στο Κρητικό ζήτημα. Ανάμεσα στις μεταρρυθμίσεις που προωθήθηκαν ήταν η οργάνωση Κρητικής Πολιτοφυλακής με Έλληνες αξιωματικούς που προηγουμένως θα παραιτούνταν από τον ελληνικό στρατό, ενώ με την εμπέδωση εσωτερικής γαλήνης θα ανακαλούνταν τα ξένα στρατεύματα.
   Η Β' συντακτική Εθνοσυνέλευση προχώρησε στην εκπόνηση νέου συντάγματος και ταυτόχρονα εξέδωσε ψήφισμα που ζητούσε την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Οι Μεγάλες Δυνάμεις παραχώρησαν στο Βασιλιά Γεώργιο Α' το δικαίωμα διορισμού Ύπατου Αρμοστή. Το νησί είχε γίνει μια ιδιότυπη ελληνική επαρχία.
   Έπειτα από αυτές τις εξελίξεις παραιτήθηκε από τη θέση του Αρμοστή ο Πρίγκιπας Γεώργιος. Νέος Ύπατος Αρμοστής ορίστηκε ο Αλέξανδρος Ζαΐμης. 

- Συμπληρωματικές Πηγές

Αποτελέσματα του επαναστατικού κινήματος στο Θέρισο

(Το επαναστατικό κίνημα στο Θέρισο σηματοδότησε μια νέα φάση εξέλιξης του Κρητικού ζητήματος. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναλύει τη σημασία των πολιτικών εξελίξεων ενώπιον των Κρητών πληρεξουσίων στη συνεδρίαση της 7ης Οκτωβρίου 1906 της Β' Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης των Κρητών).

   «Αντιλαμβάνομαι εγώ και είμαι βέβαιος, Κύριοι πληρεξούσιοι, ότι πολύ ταχέως θα συμφωνήσωμεν όλοι ότι το Κρητικόν ζήτημα έκαμεν εν βήμα γενναιότατον προς τα εμπρός δια της επιτευχθείσης λύσεως, όχι μόνον από απόψεως εσωτερικής διοικήσεως, αλλά και από καθαρώς εθνικής απόψεως...
   Του λοιπού, κύριοι, η διοίκησις ημών θα είναι διοίκησις καθαρώς ελληνική, όχι μόνον διότι ο κεκλημένος να εφαρμόση το νέον Πολίτευμα διορίζεται παρά του Βασιλέως των Ελλήνων, αλλ' ελληνική και κατά τούτο, διότι το πνεύμα ακόμη της διοικήσεως θα είναι ελληνικόν, αφ' ου θα γίνηται επί τη βάσει των αρχών του Ελληνικού Συντάγματος, το οποίον διέπει τον Ελληνικόν Κράτος επί του παρόντος και το οποίον είμαι βέβαιος, ότι θα είναι και το μέλλον Σύνταγμα του Έθνους ακόμη. Αλλά η Κρήτη δεν πρέπει να παραγνωρίζωμεν ότι, αν απετέλει προ μικρού ηθικόν απλώς εξάρτημα του Ελληνικού Βασιλείου, ήδη από των τελευταίων παραχωρήσεων των Δυνάμεων, η Κρήτη αποτελεί πολιτικόν πλέον εξάρτημα του Ελληνικού Βασιλείου...
   Λείπουσι, κύριοι συνάδελφοι, οι τύποι που δεν εξεύρομεν πόσον χρόνον ακόμη θα λείπωσι, αλλ' η αλήθεια είναι, ότι ουσιαστικώς δια της αναγνωρίσεως εις τον Βασιλέα των Ελλήνων του δικαιώματος να διορίζη Ύπατον Αρμοστήν η Κρήτη ηνώθη μετά της Ελλάδος...»

- Ερώτηση
Να αναφέρετε τα επιχειρήματα του Βενιζέλου, σύμφωνα με τα οποία στην πράξη έχει επιτευχθεί η ένωση του νησιού με την Ελλάδα.       


5. Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη (1906-1908)

- Περιληπτική απόδοση:
   Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη συνδέθηκε με την πολιτική ομαλότητα του νησιού. Η οικονομία βελτιώθηκε, αναδιοργανώθηκε η δημόσια διοίκηση, ενώ ιδιαίτερες προσπάθειες έγιναν στους τομείς της υγείας και της παιδείας.
   Οργανώθηκε για πρώτη φορά η Πολιτοφυλακή* της Κρήτης που εξελίχθηκε σε αξιόλογη στρατιωτική δύναμη, όπως φάνηκε στους Βαλκανικούς πολέμους.

- Ορισμοί

ΠΟΛΙΤΟΦΥΛΑΚΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
Το πιο σημαντικό γεγονός από τα επιτεύγματα της πολιτικής του Ζαΐμη είναι ότι οργανώθηκε για πρώτη φορά η Πολιτοφυλακή της Κρήτης, δηλαδή ο πρώτος στρατός του νησιού (1907), που εξελίχθηκε σε αξιόλογη δύναμη, όπως φάνηκε αργότερα στους Βαλκανικούς πολέμους. 

- (Ενδεχομένως να μην χρειαστεί η συνέχεια της παραγράφου) -

Η παρουσία των ξένων στρατευμάτων κατέστη πλέον περιττή και οι Μ. Δυνάμεις αποφάσισαν να εκκενώσουν την Κρήτη μέσα σε ένα χρόνο, με μόνη εγγύηση την ασφάλεια των Μουσουλμάνων της νήσου. Ένα ευχαριστήριο Ψήφισμα της Κρητικής Βουλής (21 Μαΐου 1908) προς τις Μ. Δυνάμεις ήταν η επίσημη πολιτική πράξη της χειραφέτησης της Κρήτης από την προστασία των Μ. Δυνάμεων. Το νησί έπρεπε πλέον να κινείται με τις δικές του δυνάμεις στη διαχείριση του Κρητικού Ζητήματος.


6. Η κατάλυση της Αρμοστείας στην Κρήτη. Το πρώτο ενωτικό ψήφισμα των Κρητών

- Περιληπτική απόδοση:
   Η προσάρτηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης στην Αυστρία και η προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στη Βουλγαρία δημιούργησαν νέες συνθήκες. Οι Κρήτες διεκδίκησαν για άλλη μια φορά την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση, προκειμένου να αποφύγει διεθνείς αντιδράσεις, απέφυγε να αναγνωρίσει επίσημα την Ένωση και περιορίστηκε στην παροχή οδηγιών στη νέα Προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης.


7. Τα γεγονότα των ετών 1909-1913

- Περιληπτική απόδοση:
   Οι νέες εξελίξεις δεν προκάλεσαν την αντίδραση των Μεγάλων Δυνάμεων. Όταν υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά ελληνική σημαία, οι Μεγάλες Δυνάμεις απαίτησαν την υποστολή της. Η κυβέρνηση του νησιού δεν υπάκουσε και παραιτήθηκε. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αποβίβασαν άγημα, το οποίο απέκοψε τον ιστό της.
   Στις εκλογές του 1910 το κόμμα του Ελευθερίου Βενιζέλου πλειοψήφισε και σχημάτισε κυβέρνηση. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος είχε επιβληθεί ως η κορυφαία πολιτική προσωπικότητα της Κρήτης.


8. Η μετάκληση του Βενιζέλου στην Αθήνα και οι επιπτώσεις στο Κρητικό Ζήτημα

- Περιληπτική απόδοση:
   Μετά την επανάσταση στο Γουδί (1909), ο Ελευθέριος Βενιζέλος κλήθηκε από το Στρατιωτικό Σύνδεσμο να αναλάβει την πρωθυπουργία της χώρας. Στο νησί υπήρχαν φόβοι για την απουσία του, αφού γνώριζε να πραγματοποιεί κάθε φορά τους κατάλληλους διπλωματικούς χειρισμούς. 
   Ο Βενιζέλος ως πρωθυπουργός αρνήθηκε να επιτρέψει την είσοδο Κρητών βουλευτών στο ελληνικό κοινοβούλιο, γνωρίζοντας ότι αυτό θα προκαλούσε διεθνείς αντιδράσεις. Η πράξη αυτή δημιούργησε αναταραχή στο νησί.


9. Η οριστική λύση του Κρητικού ζητήματος

- Περιληπτική απόδοση:
   Η έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων σήμαινε και τη λύση του Κρητικού ζητήματος. Οι Κρήτες βουλευτές έγιναν δεκτοί στο ελληνικό κοινοβούλιο και αναγνώστηκε ψήφισμα για την ένωση του νησιού με την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος απέστειλε στο νησί το φίλο του Στέφανο Δραγούμη ως Γενικό Διοικητή. 
   Οριστική λύση δόθηκε με τη συνθήκη του Λονδίνου (Μάϊος 1913). Ο Σουλτάνος παραιτήθηκε από τα δικαιώματά του στην Κρήτη, την οποία παραχωρούσε στις Μεγάλες Δυνάμεις της Ευρώπης. Με ιδιαίτερη συνθήκη ειρήνης μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (Νοέμβριος 1913) ο Σουλτάνος παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα στην Κρήτη, που εντάχθηκε στην ελληνική επικράτεια. Η επίσημη ένωση του νησιού με την Ελλάδα έγινε την 1η Δεκεμβρίου 1913.